علویجه شهری است در بخش مهردشت نجف‌آباد استان اصفهان ایران. این شهر جمعیتی بالغ بر یازده هزار نفر دارد.[۱] اما جمعیت افرادی که اصالت علویجه داشته و از این شهر به شهرهای دیگر از جمله تهران و اصفهان مهاجرت نموده اند بیش از یکصد هزار نفر برآورد میشود . در دهه‌های اخیر میوه هلوی علویجه مشهور بوده است. بیشتر جوانان آن در کارخانه‌ها شاغل هستند ‍‍.

این شهر دارای دو دانشگاه پیام نور و جامع علمی کاربردی، دو هنرستان کاردانش، یک هنرستان فنی و حرفه‌ای، دو کانون فرهنگی، دو دبیرستان و دو آموزشگاه راهنمایی تحصیلی و ۴ مدرسه ابتدایی دخترانه و پسرانه می‌باشد.
تاریخچه شهر

اگر چه قرائن و مدارکی همچون خرابه‌های مساکن قدیمی و قنوات دائر و بایری که مدت زمان طولانی از حفر آن می‌گذرد دال بر قدمت و سابقه تاریخی علویجه‌است ولی به علت در دسترس نبودن مدارک کتبی نمی‌توان در مورد قدمت آن با صراحت اظهار نظر نمود.

وجود دو نقطه، یکی معروف به قلعه گبری که خرابه‌های آن بر فراز یکی از تپه‌های اطراف علویجه وجود دارد و دیگری، قلعه‌ای معروف به قلعه سنگی در جوار کوه امامزاده شاه شمس الدین محمد (ع)، می‌تواند نشانگر قدمت این شهر تا قبل از ظهور اسلام باشد.

از دیگر دلایل قدمت شهر علویجه وجود خرابه‌هایی معروف به سرخاله‌است که در آن آثار و بقایای مساکن قدیمی به خوبی مشهود است. این محل در طول زمان به سمت شرق و به محلی که معروف به دربند است منتقل شده. بنا به گفته اهالی، دربند همان محلی است که در موقع حمله افغان‌ها مورد هجوم آنان قرار گرفته‌است.

پس از خرابی دربند، بازماندگان حمله افغان‌ها در دو محل دیگر سکنی گزیدند که بعدها در طول زمان به ده بالا و ده پایین معروف شد.

در ادوار تاریخی بعد (احتمالاً دوره افشایه) به منظور امنیت ساکنین و نیز استقرار نیروهای نظامی جهت جلوگیری از حمله مهاجمین قلعه‌ای معروف به قلعه نادری ساخته شد که بقایای آن در بافت قدیمی شهر علویجه موجود است. سپس در جوار آن قلعه‌های دیگری به نام‌های قلعه کهنه و قلعه پایین بنا گردید. در منطقه علویجه از دوره صفویه آثاری بر جای مانده‌است که از آن جمله می‌توان کاروانسرای عباسی واقع در روستای هسنیجه را نام برد.

پس از گذشت مدتی از سکونت جمعیت در داخل قلعه‌های فوق‌الذکر، به دلیل افزایش جمعیت و و نیز حکمفرمایی امنیت نسبی، علویجه خارج از قلعه‌ها گسترش فیزیکی داشته که بیشترین گسترش به طرف غرب صورت گرفته‌است. از مهمترین آثار باقی‌مانده در این شهر از دوران گسترش خارج از قلعه‌ها مسجد بزرگ یا مسجد جامع است که هنوز در قسمت بافت قدیم علویجه وجود دارد. [۱]

زبان و نژاد مردم آن:زبان مردم علویجه زبان فارسی است و در آن از لغات اصیل فارسی استفاده می شودو لهجه‌ای بسیار شبیه لهجه اصفهانی دارند. نژاد مردم علویجه از نوع آریایی سفید پوست است و مردم علویجه غالباً از مهاجران اطراف اصفهان هستند که به علت آب کافی ای که در زمان‌های گذشته داشته است به آنجا مهاجرت کرده‌اند. اما امروزه به دلیل استفاده نادرست از آب بسیار خشک و کم آب شده است.
لهجه علویجه‌ای ولغات مصطلح وآیین‌هاوفرهنگ

صوبا: فردا (درزبان ترکی صبا با ص فتحه داربه همین معنی است) اوشکا: آبراه که حاصل تلفیق دوکلمه اوشک (راه درزبان فارسی پهلوی) و او (آب) قاریاز:اواسط بهار که هنوز میوه‌ای نرسیده وذخایر توت خشکه وتنده وگندم شاهدانه به اتمام رسیده است (در زبان ترکی حاصل دو واژه قارا (سیاه) و یاز (سرنوشت) می‌باشد.

ویچمون: استراحت

واره سوراخ کن:حشره آبدوزدک

گجه: کنه

مقبول:زیبا

بازی سنتی این شهر چوق و پل نام دارد. به مراسم حنابندان آن حمام دزده می‌گویند. که داماد به حمام می‌رود و با حنابندان بسیار متفاوت است. شجاعت و حاضرجوابی و طبع شعر مردمان این شهر معروف است ومیتوان از دهان قدما هر رخدادتاریخی آنرا بصورت نظم شنید.
آثار و ابنیه تاریخی

امام زاده شاه شمس الدین محمد :

وی از فرزندان موسی ، امام هفتم شیعیان ، می باشد که مرقد وی سالانه پذیرای بسیاری از مردم شهرها و روستاهای اطراف می باشد. بیهقی درکتاب «لباب الانساب » می نویسد: «امام زاده شمس الدین به قصد خون برادرش ، رضا، همراه سه هزار نفر از امام زادگان و فرزندانشان به سرپرستی «احمدبن موسی » (شاه چراغ) و محمدبن موسی درسال 202 ه .ق. از مدینه و از راه شیراز به ایران آمد و در استان فارس (شیراز) تحت تعقیب بنی العباس قرار گرفت. حاکم شیرازاجازه ادامه مسیر را به «احمدبن موسی » وهمراهانش نداد. سرانجام بین امام زادگان وحاکم شیراز جنگ در گرفت که عده ای شهیدو برخی در نواحی کوهستانی فارس پراکنده شدند. پس از این ماجرا شمس الدین به سمت اصفهان آمده و در این منطقه ساکن می گردد.در باره نحوه شهادت او ، سند تاریخی در دست نمی باشد اما بنا بر اقوال گذشتگان ، پس از شناسایی توسط دشمنان اهل بیت ، در کنار نهر آبی به شهادت رسیده است.

برای وی کرامات بیشماری نقل می کنند که از آن جمله می توان به پدید آمدن چاه آبی بر فراز کوه و در کنار مرقد آن امام زاده اشاره نمود.

لازم به ذکر است که این امام زاده ، همچون سایر امام زادگان ، دارای نسخه تعزیه می باشد که توسط امیر حسین کریمی علویجه (شبیه خوان ، پژوهشگر و شاعر تعزیه ) سروده و احیاء شده است.

تاکنون تعداد هفت خانه و بنای تاریخی در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسده‌اند که ذیلاً معرفی می‌گردند: ۱. خانه سید ابوالفضل رفیعی (دوره قاجاریه، شماره ثبت ۱۶۳۱۰) ۲. خانه محمدباقر زمانی (دوره قاجاریه، شماره ثبت ۱۶۳۱۲) ۳. خانه حسن شفیعی (دوره قاجاریه، شماره ثبت ۱۷۰۳۴) ۴. مسجد نبی اکرم (دوره قاجاریه، شماره ثبت ۱۸۱۰۵) ۵. خانه حسین زمانی (دوره قاجاریه، شماره ثبت ۱۸۳۹۰) ۶. حمام گوده (دوره قاجاریه، شماره ثبت ۱۸۷۷۲) ۷. خانه فضل اله زمانی (دوره قاجاریه، شماره ثبت ۱۵۱۷۹)[۲] ۸. غار سنگریز که به تازگی به ثبت رسیده است ==جاذبه‌های گردشگری == غار سنگریز:

در شمال غربی اصفهان، در ۱۵ کیلو متری شرق علویجه قرار گرفته‌است. با ورود به محیط تاریک غار و طی یک مسیر مارپیچ کوتاه و با شیب ملایم، به اولین تالار غار می‌رسیم که ستونهای آهکی زیبای استلاگمیت و استلاکیت در آن خودنمایی می‌کند و قندیل‌های بزرگ با ساختاری گل کلمی شکل در همه جا به چشم می‌خورد. در سکوت و تاریکی وهم انگیز غار صدای ریزش قطرات آب که از سقف غار می‌چکد، شنیدنی است.

در کل غار حدود ۶ یا ۷ تالار وجود دارد که به جز یکی از آن‌ها که سنگی است، مابقی آن‌ها تماماً پوشیده از قندیل‌های آهکی از جنس کلسیت و آرگونیت می‌باشد.

برای ساخته شدن هر سانتی متر از این ستونهای آهکی مدت زمان زیادی سپری گشته‌است. این غاردر آهکهای دوران کرتاسه ازدوره‌های زمین‌شناسی واقع شده‌است و متعلق به حدود ۲۵۰ میلیون سال پیش مس باشد. ولی مسلماً غار در زمانهای بعدی و شاید در جریان کوه زایی اخیر یا به دلیل وجود جریان‌های آب‌های زیر زمینی ایجاد گردیده‌است. در ضمن کف غار پوشبده از خاک رس است که از انحلال آهک‌های فوقانی است. جانوران غار خفاشها و مارها هستند و و به دلیل نبودن نور کافی، غار فاقد پوشش گیاهی می‌باشد

کوه گبری (قلعه گبری)

تپه‌ای تاریخی، که آثار و بقایای قلعه تاریخی گبری بر روی آن وجود دارد، که به دوران قبل از اسلام برمیگردد. در زبان محلی در ابتدا به آن گوری و سپس گبری گفته شده‌است. این تپه باستانی که در دوران قبل از اسلام محل زندگی اقوام گبری بوده، هنوز آثار و بقایایی از زندگی آنان را در خود به یادگار دارد و دردوران قبل از انقلاب بارها مورد تجسس قرار گرفته‌است.

استخر طبیعی قوره

این استخر طبیعی در واقع یک کانال زیرزمینی است که آب قنات را از زیر رودخانه فصلی شهر منتقل می‌کند. طراحی این کانال به گونه‌ای انجام گرفته‌است که با استفاده از اختلاف سطح آب در دو طرف، آب از یک طرف کشیده (قوره پایین کش) و به طرف دیگر می‌رود و جریان خنک و مطبوع آن همگان را به شنا در آن ترغیب می‌نماید.

کوه چهار کوه

در شمال علویجه قرار دارد وبه سبب شکل ویژه‌ای که از نام آن پیداست، زیبایی ویژه‌ای را به شهر داده وشهر در بستری از دامنه این کوه قرار گرفته‌است.

کوه تیرچه

کوهی کم ارتفاع و مشرف به باغ‌های علویجه که چون مشرف به باغات ومزارع است، چشم انداز زیبایی دارد.

کوه چهل دختران

کوهی کم ارتفاعی که مشرف به باغات علویجه‌است. ایوانچه طبیعی که در این کوه وجود دارد، چشم انداز بسیار زیبایی از باغات و مزارع داراست.

سیاه کوه

در ۲۵ کیلو متری شرق علویجه که در دامنه این کوه کنده وآغل معروف سیاه کوه نیز قرار دارد. حد شرقی مراتع این محل به مزرعه قلعه خواجه می‌رسد

کوه بلغویی

دنباله ارتفاعات رشته کوه زاگرس می‌باشد. در قسمت غرب و شمال غربی شهر علویجه و روستای هسنیجه واقع شده به علت مرتفع بودن این رشته کوه، از نزولات و بارندگی‌های خوبی برخوردار است .

سلسله قنوات نادری و پارک تفریحی نابر

در شهر علویجه سه رشته قنات تاریخی معروف به قنوات نادری وجود دارد که علاوه بر آبیاری باغها و مزارع علویجه، مردم از طراوت و زیبایی آنها و ورودی چاه‌ها و دشت سر سبز اطراف آنها، جهت تفریح استفاده می‌نمایند. از جمله منطقه نابر که بصورت تفریحگاه طبیعی مردم درآمده و شهرداری علویجه در این مکان پارک تفریحی نابر را در دست احداث دارد. قابل ذکر است، یک رشته از قنوات مذکور، معروف به قنات کهریزنو از زیر بافت شهر عبور کرده و مردم از طریق ورودیهایی که در سطح شهر به زیر زمین ساخته بودند و به«زیر او» یا «زیر اب»معردف بودند به آب این قنات دسترسی داشتند که بعدها به دلیل مسائل بهداشتی و حفظ امنیت جانی مردم بخصوص کودکان این ورودیها بسته شدند.

مسجد نبی اکرم (ص)

این مسجد درفهرست ابنیه تاریخی اداره میراث فرهنگی اصفهان، به ثبت رسیده‌است.[۳]

کشاورزی علویجه: کشاورزی در علویجه به دو صورت سنتی و مدرن انجام می‌گیرد که البته با بروز مشکلاتی چون خشکسالی مواجه می‌باشد. از جمله محصولات کشاورزی این شهر، انگور، توت، بادام و... می‌باشد.[۴]

صنایع دستی: در این شهر در گذشته صنایع دستی چون گلیم بافی، گیوه بافی، بافت کرباس، نمد مالی و... رواج داشته‌است و اکنون نیز هنرمندان علویجه علاوه برپرداختن به این هنرها، در رشته‌هایی چون معرق، منبت، گلیم حجمی و... و رشته ابداعی جوانان این شهر یعنی معرق سنگ فعالیت دارند.[۵]

صنعت: صنعت در علویجه با وجود شهرک صنعتی علویجه با بیش از ۸۰ کارخانه فعال، از جمله چندین کارخانه مهم استان، و همچنین صنایع کارگاهی نیمه مزاحم شهری «کاوه» علویجه که توسط شهرداری علویجه در حال راه اندازی و واگذاری می‌باشد، از تحرک خوبی برخوردار است و از آنجایی که به تازگی شهرک صنعتی بزرگ اصفهان که از بزرگترین شهرک‌های صنعتی استان و کشور خواهد شد، در نزدیکی علویجه در حال احداث می‌باشد، انتظار می‌رود صنعت در این منطقه افق روشنی را در پیش رو داشته باشد.